Rezerwat „Dolina Rzeki Wałszy”
Teren obecnego rezerwatu „Dolina Rzeki Wałszy” stanowił niegdyś własność Miasta Pieniężna. Za rezerwat uznany był już w czasach przed I Wojną Światową, o czym świadczy jego opis wykonany w 1907r. przez H. Conwetza. W roku 1949 wiadomość o tym podaje prof. dr Roman Kobendza w miesięczniku „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. Jest to zatem jeden z najstarszych rezerwatów na terenie Pojezierza Mazurskiego.
Rezerwat „Dolina Rzeki Wałszy” posiada 220,47 ha powierzchni. Przełom Wałszy zaczynający się pod ruinami zamku w Pieniężnie do II Wojny Światowej był terenem wypoczynku dla mieszkańców Królewca i okolicznych miasteczek, a odpoczywano w restauracji, obok której było boisko, korty i basen. Druga restauracja znajdowała się przy strzelnicy. Dzisiaj tylko zarysy świadczą o dawnym przeznaczeniu tych terenów.
Nieopodal strzelnicy archeolodzy odkryli ślady wczesnośredniowiecznego grodziska pruskiego datowanego na XI-XII w. Położony na łagodnym wzniesieniu, otoczony ze wszystkich stron naturalnymi ciekami wodnymi pełnił funkcje obronne i obserwacyjne, pozwalające kontrolować granicę plemienną Warmów i Pomezanów.
Przed I Wojną Światową w dolinie rzeki Wałszy Niemcy pobudowali wiele obiektów socjalnych. Przy leśniczówce był basen kąpielowy, nieco dalej restauracja leśna z muszlą koncertową, strzelnica i kręgielnia. W Wałszy pluskały się specjalnie hodowane pstrągi, po lesie spacerowały bażanty – istna kraina szczęśliwości. Przyjeżdżała tu tzw. elita z Berlina na rekreację. Po II Wojnie Światowej budynki zostały rozebrane. Dziś rzadko kto wie, że coś takiego w Dolinie Wałszy kiedykolwiek było.
REZERWAT DZISIAJ
Grunty rezerwatu leżą po obu brzegach Wałszy, która wypływa z podnóża Góry Zamkowej o wys. 216 m n.p.m. z jeziora Czysta Woda. Ujście rzeki do Pasłęki znajduje się na poziomie 38,6 m.
Spadek przeciętny jest na tyle duży, że można mówić o jej górskim charakterze. Rezerwat jest wyżłobiony przez rzekę na głębokości od 48 do 60 m i szerokość od 200 do 1 000 m.
Wałsza wraz z dopływami zbiera wody z powierzchni około 420 km2. Dzisiejsza szata roślinności jest wypadkową klimatu, możliwości produkcyjnych gleb oraz działalności człowieka. Obecnie na terenie rezerwatu obok elementów borealnych, jakimi są świerk pospolity i brzoza występują elementy subatlantyckie, takie jak: dąb szypułkowy, jesion, wiąz i buk rosnący już poza granicą swego naturalnego zasięgu.
Największą powierzchnię zajmował do 1981 roku świerk, który został prawie całkowicie zniszczony przez huragany z lat 1981-1982 i inwazję szkodników owadzich. Roślinami, które możemy spotkać w runie leśnym są wawrzynek wilczełyko, szczawik pospolity, gwiazdnica wielokwiatowa, szczyr trwały, gajowiec żółty, zawilec leśny, kopytnik zwyczajny, podagrycznik pospolity i kokorycz pusta.
Do stałych mieszkańców rezerwatu należą: dzik, sarna, zając, borsuk, jeż, kuna, wiewiórka, tchórz i jenot.
Okresowo przebywają w lasach rezerwatu jeleń i łoś. Przełom Wałszy zamieszkują liczne gatunki ptaków: sikory, dzięcioły, zięby, sójki, sroki, myszołowy, pełzacze, zimorodki, pluszcze, kruki, wrony i kosy.